Hai Ngoai Ky Su

Hải Ngoại Kỷ Sự

Hải ngoại kỷ sự là ký sự bằng chữ Hán ghi chép hành trình của Hòa thượng Thích Đại Sán từ Trung Quốc sang Đàng Trong (Thuận Hóa, Việt Nam) theo lời mời của chúa Nguyễn Phúc Chu. Tác phẩm tái hiện sinh động xã hội Đại Việt thế kỷ XVII dưới góc nhìn khách quan của một nhà sư ngoại quốc.

Hải ngoại kỷ sự là một thiên ký sự quý giá do nhà sư Trung Quốc Thích Đại Sán viết sau chuyến hành trình sang Đàng Trong (Việt Nam) vào cuối thế kỷ XVII. Nội dung chính của tác phẩm xoay quanh hành trình của tác giả theo lời mời của chúa Nguyễn Phúc Chu để truyền bá Phật pháp. Tập ký ghi chép một cách chân thực, sinh động và tỉ mỉ về mọi mặt của xã hội Đàng Trong dưới thời chúa Nguyễn. Trước hết, nó miêu tả con đường hành trình từ Trung Quốc đến Thuận Hóa (Huế) bằng đường biển, với những mô tả về địa lý, phong cảnh, hải cảng và những hiểm nguy trên biển. Trọng tâm của tác phẩm là những ghi chép về cuộc sống, con người và văn hóa nơi đây. Thích Đại Sán đã ghi lại ấn tượng của mình về phong tục tập quán, cách ăn mặc, lối sống, các lễ hội (như lễ hội đua thuyền), và cả những sản vật địa phương độc đáo. Ông cũng dành nhiều trang để mô tả về triều đình chúa Nguyễn, từ quy mô phủ chúa, nghi thức, đến con người của chúa Nguyễn Phúc Chu - một vị minh quân sùng đạo Phật, ham học hỏi và trọng hiền tài. Đặc biệt, với tư cách một cao tăng, ông ghi chép rất kỹ về đời sống Phật giáo Đàng Trong, các chùa chiền (như chùa Thiên Mụ), các buổi giảng đạo và sự ảnh hưởng sâu rộng của đạo Phật trong đời sống tinh thần của người dân. Với góc nhìn khách quan của một người nước ngoài, Hải ngoại kỷ sự không chỉ là một bức tranh toàn cảnh quý báu về lịch sử, địa lý, văn hóa, chính trị của Đàng Trong thế kỷ XVII mà còn là một tài liệu có giá trị ngoại giao, giúp hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa Việt Nam và Trung Quốc trong lịch sử.

Trích đoạn hay

Quốc vương chớ nên lấy làm lạ. Dưới pháp tọa, cương kỷ nghiêm minh, có người tu hành trọn đời, lâu dài đầy đủ, công phu tròn trịa, kiến thức đã có phần đáng kể, vậy mà khi ra trước bảo tọa vẫn còn nhiều khiếm khuyết, chẳng trách gì người mới buổi đầu phát tâm thọ giới hay sao! Chẳng những kẻ học cao mà ứng xử công việc còn khó khăn, đến những bậc Đường đầu trưởng lão, bất luận kiến thức Phật pháp thế nào, mà đến lúc đăng tòa thì dáng dấp, thanh âm cũng đâu phải suôn sẻ được! Tất phải có pháp nhãn viên minh, tay chân nhanh nhẹn, cử chỉ chẳng ngại ngùng, lại còn có uy đức dày dặn mới có thể cử động thông thạo tự nhiên, lời lẽ sáng trong, tiếp nối uyển chuyển, lệnh trên nói, kẻ dưới nghe theo. Cũng có người vốn có hiểu biết, bình thường cử chỉ lanh lẹ, vậy mà một khi bước lên bảo tọa bỗng nhiên mất hết thần khí, ú ớ nói chẳng ra lời, ấy là vì chưa đủ uy đức vậy. Không thể như vậy được, bởi vì việc trời người cung dưỡng, tứ chúng lễ bái, há là chuyện nhỏ hay sao?

- Lời đối đáp của Thích Đại Sán với chúa Nguyễn

Ôi, phải nói thực rằng, ngày trước ngài với tôi vốn bước cùng đường, vô ý ngài đi nhầm sang lối khác, rồi hướng về nơi này chuyển thân thành vị quốc vương, lại hỏi ngược là đã tu mấy kiếp mà được ngôi vua? Rõ ràng đã quên rằng nếu không tu một Phật, hai Phật, ba bốn năm Phật thì sao trồng được thiện căn? Đến được thế thì quả là quá vui, nhưng chỉ sợ mười điều phiền não, tám điều khổ đau thổi muôn trượng vào chốn bùn lầy, lỡ một bước sa chân, có vội vàng rút ra cũng chẳng kịp, ấy là điều đáng lo ngại. Cũng mừng là [quốc vương] chưa rớt vào hố sâu thất tình ngũ dục, còn in dấu ảnh hưởng của quá khứ, mới tưởng đến Quảng Đông tìm hỏi lão tăng, nào khác gì Tô Đông Pha hạ bút: Diệu Cao còn dấu giữa ngàn không! Hôm nay gặp mặt nhau đây, đã nhận ra nhau chưa? Nếu nhận ra rồi, ắt đã tự nhìn ra mặt mũi nguyên lai của mình rồi, chẳng đợi chỉ trăng mà tự sáng vậy!

- Thư Thích Đại Sán gửi chúa Nguyễn